چیزی که ماسال را به رویاییترین نقطه از جاهای دیدنی گیلان بدل کرده است؛ آب وهوا و نقاط بکر آن است. فضای هراسناک شب با جنگلهای تاریک و پر هول و سکوت آن در « درختان لیلکی » متناسب است و هماهنگ با هراس و تشویش شخصیت های داستان است که شباهنگام گاوی را دزدیده اند و می برند. در « شوهر دوم » ضمن ارائة تصویری تراژیک از وضع زنان روستایی، به برخی از رسوم عروسی در روستاهای گیلان اشاره میشود، بی آنکه این موضوع بتواند در پیوندی ساختاری و هماهنگ با موضوع اصلی داستان قرار گیرد. داستانهای «سوگواران »، « شوهر دوم » و « پریشانی » از مجموعة « سوگواران »، هم اقلیمی­اند. او در تلاش برای دستیابی به شیوة خاص ایجازی نثرش در این طرحها به ابهام میگراید و به گفتة منتقدی « آنقدر در به کارگیری کلمات خسّت می ورزد که نوشته اش گنگ میشود» ( میر عابدینی، 1383: 1/ 587 ) طیاری در میان همین کلام ایجازی و اشاره وار، از مسائل و مشکلات روستائیان هم پرده برمیگیرد. </p>

<p> رهبر در « سوگواران » در پی نشان دادن آداب و رسوم منطقه است و هر جا که فرصت می یابد، به توصیف دقیق سوگواریهای ماه محرّم در روستاهای گیلان می پردازد. رهبر در داستان « مرغزار » ( بازار، مرداد 1344: 9) و « هیچ » ( آرش، زمستان 1343: 51-53) به موضوع نهضت جنگل می پردازد. اگر شما هم مثل من خوره و عشق سفر به طبیعت را دارید و این راه را برای جدایی از هیاهوی و مشغله شهر ها انجام می دهید تبریک می گویم بهترین راه را انتخاب کردید. « باران » هم روایت اندوه و ترس شالیکارن از خشکسالی ها و ستم ارباب و سلفخرها بر آنان و زندگی رنج بارشان است. داستان با تصاویری زنده از محیط بومی و کار دسته جمعی زنان شالیکار و آواز خوانیهای محلّی آنان همراه است. داستان با توصیفی از دوشنبه بازار رشت با فروشندگان و مشتریانش آغاز میشود و با نثری ایجازی و سریع، برشهایی از زندگی دهقانان و ستم و تجاوز ارباب بر آنان را به تماشا میگذارد. این کمبود زمانی بیشتر احساس میشود که پای جنگلیها به میان داستان کشیده میشود؛ امّا هیچ گاه خواننده نمیتواند خود را در میان جنگلهای سرسبز گیلان و یاران میرزا ببیند و از نزدیک با نوع زندگی و رده بندیهای ایشان آشنا شود و این در حالی است که تقریباً در نیمی از رمان صد و هفتاد صفحهای؛ یعنی از صفحة نود به بعد، شاهد حضور جنگلیها و ماجراهای جنگل هستیم.</p>
<p> ابراز چنین نظری، حداقل دربارة دهة چهل و پنجاه در داستان نویسی اقلیمی شمال، چندان درست نمینماید و نتایج به دست آمده از بررسیهای ما نشان میدهد که این حوزة داستان نویسی اقلیمی - در محدودة زمانی مشروطه تا انقلاب - در کنار دیگر شاخه های شیوة داستان نویسی اقلیمی، از اهمیت خاص خود برخوردار است و تقریباً چیزی بدهکار آنها نیست. بهترین زمان سفر به شهر رامسر فصل بهار است یعنی اگر بخواهیم به صورت دقیقتر بیان کنیم، اوایل بهار تا اواخر تیر بهترین زمان برای مسافرت به شمار میرود یعنی زمانی که طبیعت سرسبز چشمانتان را خیره می کند و از هوای دلچسب آن لذت خواهید برد. هیچ یک از هفت داستان این مجموعه، ارزش اقلیمی ندارند و بهترین داستان آن - « کاکا » - توصیفی است از یک عرق فروشی در شهر رشت و درگیری عرق فروش با مأموران. داستان از طریق گفتگوهای عرق فروش با دوستانش شکل می گیرد و پیش می رود. در داخل این جنگل آبشاری بنام پلنگ دره وجود دارد که زیبایی این طبیعت بکر را دو چندان می کند. « مرغزار »، سربازانی را نشان میدهد که در کمین مجاهدان جنگلاند.</p><p></p>
<p> محمود طیاری در « طرحها و کلاغها » (1344) با نثری ایجازی، سریع، شاعرانه و گاه موزون، تصویری رمانتیک از طبیعت سرسبز روستاهای گیلان و شالیزارها و زنان شالیکار به دست میدهد. نویسندگانی که در این جا مورد بررسی و نقد قرار خواهند گرفت، عبارتند از: اکبر رادی، ابراهیم رهبر، محمود طیاری، حسن حسام، محسن حسام، کاظم سادات اشکوری، مجید دانش آراسته، هادی جامعی، فرامرز طالبی، شمال ناز حسین میر کاظمی، نادر ابراهیمی، شاپور قریب و بزرگ علوی. اگر از نیما یوشیج، نویسندة دوّمین رمان اقلیمی معاصر ایران؛ یعنی « مرقد آقا » (1309 شمسی) و برخی داستانهای کوتاه اقلیمی، مانند « در طول راه » ( 1315) و « بد نعل » (1323) و نیز نویسندگانی چون نادر ابراهیمی، شاپور قریب و بزرگ علوی که داستانهایی دربارة اقلیم شمال آفریده اند، بگذریم؛ همة نویسندگان مورد بحث در این مقاله، از خطّة گیلان بر خاسته اند و در طول تقریباً دو دهه، یعنی از سال 1341 تا 1357 که پایان دورة مورد بررسی ماست، به آفرینش داستانهایی اقلیمی دربارة محیط شمال پرداخته اند و باز اگر نویسندة رمان « دختر رعیت » را که از نظر زمانی بر ایشان پیشی دارد، جداگانه در نظر آوریم، بیشتر این نویسندگان اختلاف سنّی چندانی با همدیگر ندارند